गैँडाकोट । गाउँघरमा दसैँको रमझम छ । दसैँको हर्षमय खुसिले सबैको मनमा छुट्टै किसिमको उल्लास छाएको छ ।तर स्वास्थ्य सर्तकता महत्त्वपूर्ण रहेको छ ।

मिसावटयुक्त खाद्यवस्तु प्रयोग नगरौँ  

दसैँ नजिकिँदै गर्दा बजारमा खाद्य सामग्रीको माग उच्च हुन्छ र खपत पनि । चाडपर्वको बेला बजारमा पाइने खाद्यवस्तु तथा पेय पदार्थमा मिसावटयुक्त हुने प्रवल सम्भावना हुन्छ । केही गलत नियत भएका मानिसहरु भने यसैको मेसो छोप्दै कालोबजारी र महङ्गी सँगै मिसावट पनि गर्न सक्छन् । यस्ता मिसावटयुक्त खाद्यवस्तु तथा पेय पदार्थको प्रयोगबाट हुन सक्ने स्वास्थ्य हानीबाट बच्न उपभोक्ता सचेत हुनुपर्ने स्वास्थ्यकर्मी बताउँछन् । 

यस्तो मिसावटले मानिसको स्वास्थ्यमा विभिन्न समस्याहरु देखा पर्ने डा. अशोक कुमार महतो बताउँछन् । 

दूध, चिनी, मसला, घीउ, चामल, दाल, तेल, आदिमा मिसावट बढी पाइन्छ । दैनिक रुपमा प्रयोग गरिने खाद्यान्न भएकोले यसले स्वास्थ्यमा धेरै समस्याहरु निम्त्याउने हुँदा यसबाट बच्नका लागी डा. अशोक कुमार महतो यसको पहिचान गरेर मात्र प्रयोग गर्न सुझाव दिन्छन् ।  

देख्दा राम्रो र कम मूल्य भएको खानेकुरा भन्दा गुणस्तरयुक्त खानेकुरामा बढी जोड दिन आवश्यक रहेको उनी बताउँछन् । रङ प्रयोग गरिएका खानेकुरा देख्दा राम्रो देखिएपनि स्वास्थ्यका लागि त्यति उपयुक्त हुँदैन । स्वस्थ बन्नका लागी मिसावटका खानाबाट टाढा रहन आवश्यक छ ।  

 

यात्रा गर्दा सर्तकता

लामो दुरी होस् या छोटो दुरी । यात्रा गर्दा मानिसहरुमा विभिन्न स्वास्थ्य समस्याहरु देखा पर्दछ । अविरल वर्षाका कारण अहिले बाटोहरु बिग्रिएको अवस्था छ । दसैँ नजिकिदै गर्दा पढाईको सिलसिलामा होस् या रोजगारीको सिलसिलामा, घरबाहिर भएका मानिस घर फर्कन्छन् । यात्राको समयमा स्वास्थ्य सतकर्ता अपनाउन चिकित्सकको सुझाव छ । 

रोग तथा दुर्बलताबाट मात्र मुक्त नभई सम्पूर्ण शारीरिक, मानसिक तथा सामाजिक अवस्था तन्दुरुस्त हुनु स्वास्थ्य हुनु हो । यात्रा गर्दा होस् या अन्य केही काम गर्दा मानिसहरु स्वस्थ भएमा सरल र सहज तरिकाले कार्य गर्न सक्दछन् । चाडपर्वका बेला मानिसहरु धेरै यात्रामा निस्कने गर्छन् । यस्तो समयमा आफ्नो स्वास्थ्यको ख्याल राख्नुका साथै आफुले प्रयोग गरिएको औषधीहरु साथमा लिने र आफुलाई चाहिने एलर्जीको औषधी, टाउको दुख्ने, ज्वरोको औषधी साथमा लिनु आवश्यक रहने डा. कल्याण सापकोटा बताउँछन् ।

बाटोको कारण होस् या अन्य कारण धेरैजसो मानिसहरुमा यात्रा गर्दा बान्ता हुने समस्या धेरै देखापर्दछ । यस्तो बेलामा खानपानमा तथा पानीमा बिशेष ध्यान दिन उनको सुझाव छ । बाँसी वा सडेगलेका खानेकुरा नखाने, सरसफाइमा ध्यान दिने कुरामा बढी ध्यान दिनुका साथै बान्ता नहोस् भन्नका लागी औषधीको प्रयोग गर्न सकिने डा. कल्याण सापकोटा बताउँछन् । 

यात्राको समयमा बान्ता हुँदा होस् या अन्य स्वास्थ्य समस्याका बेला औषधी लिँदा चिकित्सक तथा स्वास्थ्यकर्मीको सल्लाहमा मात्रै लिनुपर्ने उनी बताउँछन् । यात्राका क्रममा आफ्नो स्वास्थ्यका लागि आवश्यक सामग्री साथमा राख्दा यात्रा सहज हुने डा. कल्याण सापकोटा बताउँछन् । 

स्वस्थ माछा मासु प्रयोगमा जोड  

चाडपर्व होस् या अन्य कुनै उत्सव यस्तो बेला माछा मासुको अत्यधिक प्रयोग हुने गरेको छ । मानिसहरुले आफ्नो स्वास्थ्यको ख्याल नगरी रमाइलो गर्ने, बढी मात्रामा चिल्लो तथा अस्वस्थकर खानेकुराहरु खाने गर्दछन् । तर माछा मासु प्रयोग गर्दा सरसफाइमा ध्यान दिनुका साथै स्वच्छ र स्वस्थ माछा मासु पहिचान गरी खानुपर्ने चिकित्सक बताउँछन् । 

दसैँका बेला अधिकांशको घरमा माछामासुका परिकारहरु पाक्ने गर्दछन् । माछा मासु स्वास्थ्यका लागी राम्रो भए पनि यो स्वच्छ र स्वस्थ हुन जरुरी रहेको डा.अशोक कुमार महतो बताउँछन् । 

माछा मासु मुटुको स्वास्थ्य सुधार गर्न, कोलेस्ट्र«ोल घटाउन, र मस्तिष्कको कार्यÔमता बढाउन मद्दत गर्ने भएतापनि माछा मासु खाँदा रातो भन्दा सेतो मासु बढी उत्तम हुने डा. अशोक कुमार महतो बताउँछन् । माछा मासु सन्तुलित आहारका लागी अत्यन्त पोषक र महत्वपूर्ण मानिन्छ ।

सङ्क्रामक रोगबाट सजग

चारैतिर हिन्दुहरुको महान पर्वका रुपमा लिइने दसैँको रौनक छ । मानिसहरु हर्ष उमङ्गका साथ मनाइरहेका छन् । विशेषगरी दसैँ भनेपछि टाढा भएका आफन्तहरुसँगको भेटघाट, मेलमिलाप, साथीभाइसँगको रमाइलो भन्ने सम्झिन्छ । भारत लगायतका विभिन्न देशबाट आउँदा केही सङ्क्रामक रोग समेत आउेन भएको हुँदा स्वास्थ्य सर्तकता महत्त्वपूर्ण रहेको जनस्वास्थ्य कार्यालय नवलपुरका ल्याब टेक्निसियन निरीक्षक डिल्लीराम तिवारी बताउँछन् । 

भारतबाट आउनेहरुमा मलेरिया, डेङ्गु, क्षयरोग, एचआईभी जस्ता आयातित रोग समेत यसअघि फेला परेकोले आफ्नो परिवारमा त्यस्ता रोग नसरोस् भन्नका लागि सवाधानी अपनाउन उनको सुझाब छ । ल्याब टेक्निसियन निरीक्षक डिल्लीराम तिवारीले चाडपर्व फेरी फेरी मनाइरहन अहिले परिवारलाई सजग गराई जोगिनुपर्ने बताउँछन् । यदी संकास्पद विरामी भए परीक्षण गरेर परिवारमा घुलमिल हुन सके चाडपर्वहरु सधै खुसी हुने तर्क गर्छन् । 

धेरै समय पछिको भेटघाटका बेलामा मानिसहरुले आफ्नो स्वास्थ्यको कम ख्याल राखेको पाइन्छ तर समयमै ध्यान दिएमा अस्पताल धाउनुपर्दैन । परिवारका सदस्यहरुलाई समेत जोगाउन सकिन्छ ।  

चिल्लो र मसलायुक्त खानादेखी सावधान 

यतिबेला हरेकको घरघरमा दसैँको रमझम छ । विदेश गएकाहरु टीका ग्रहण गर्न नेपाल आइसकेका छन् । कतिपय आउने क्रम पनि रहेको छ भने स्वदेशमै रही आफ्नो घरबाट टाढा रहेकाहरु पनि घर आएका छन् । लामो समयपछिको भेटघाट वा चाडपर्व भएका कारण पनि मानिसहरु मिठो खानको लागी बढी चिल्लो र मसलायुक्त खानेकुरा खाने गर्दछन् । तर यस्तो खानाले उनीहरुको स्वास्थ्यमा धेरै समस्याहरु निम्त्याउने डा.नितेश कन्दु बताउँछन् । 

कम चिल्लो, पिरोले मानवीय स्वास्थ्यमा खासै असर नगरे पनि खाना खाँदा कहिले धेरै खाने, कहिले भोकै हिड्ने, कहिले केही नखाने गर्नाले पनि स्वास्थ्यमा समस्या निम्त्याउने गर्दछ । त्यसैले खाना खाँदा खानाको मात्रा मिलाएर खानुपर्ने डा. नितेश कन्दु बताउँछन् । 

खाना खाँदा आफ्नो स्वास्थ्यको ख्याल राख्नुका साथै ठिक मात्रामा मिलाएर खान जानेमा विभिन्न स्वास्थ्य समस्याबाट बच्न सकिने उनी बताउँछन् । स्वादको लागी मिठो भन्दापनि आफ्नो स्वास्थ्य अवस्था हेरी खाना खाएमा भइपरी आइपर्ने रोगबाट बच्न सकिन्छ । त्यसैले समयमै आफ्नो स्वास्थ्यको ख्याल गरेर चिल्लो र मसलायुक्त सवधानी अपनाउन चिकित्सकको सुझाव छ । 

दसैँमा परिवारजन, आफन्त र साथीभाइहरुसँग रमाइलो गर्ने र विभिन्न परिकारहरुको मज्जा लिइन्छ । चाडपर्वमा धेरै चिल्लो, तारेको, भुटेको, पोलेको, साँधेको मांसाहारी एवं गुलियो खानेकुरा खाने गरिन्छ । यस्ता खानेकुरा बढी खाँदा स्वास्थ्यमा बढी असर गर्ने हुँदा मांसाहारीसँगसँगै अन्य खानेकुरा खाँदा मिलाएर खानुपर्नेमा नारायणी आयुर्वेदिक क्लिनकका डा. नितेश कन्दु बताउँछन् । 

चाडपर्व उत्साहका साथ मनाइने भएतापनि आफ्नो स्वास्थ्यको ख्याल राख्न आवश्यक छ । तत्कालै फुड पोइजन, बमिट हुने लगायतका समस्या देखिन सक्छन् । यस्ता खानाले कब्जियत, पायल्सको समस्या हुने हँुदा ध्यान दिन डा. अशोककुमार महतोका आग्रह छ । 

दसैँको अवसरमा खानपानलाई स्वस्थ बनाउन सके, यो चाडपर्वले परिवारसँगको रमाइलो मात्र होइन, दीर्घकालीन स्वास्थ्य लाभ पनि दिन्छ । 

बालबालिकाहरु उत्साही  

गाउँघरमा दसैँको रौनक छ । दसैँको हर्षमय खुसिले सबैको मनमा छुट्टै किसिमको उल्लास छाएको छ । विशेषगरी दसैँका बेला बालबालिकाहरुमा नयाँ कपडा लगाउने, मामाघर जाने, मिठो खाने, पिङ खेल्ने जस्ता कुराले अझै खुसी देखिन्छन् । गैँडाकोट ४ स्थित स्मल हार्ट एकेडेमीमा अध्यनरत छात्र रिदम भट्राईले दसैँमा नयाँ कपडा लगाएर टीका लगाउने पिङ खेल्ने कुराले खुसी लागेको सुनाए । 

दसैँमा ठूला बडाको आशिर्वाद लिएर टिका जमरा लगाएर मनाइन्छ । दसैँमा पाएको दक्षिणालाई अनावश्यक खर्च नगरेर बचत गर्ने र बचत गरेको पैसालाई पढाइमा खर्च गर्ने स्मल हार्ट एकेडेमीकै अध्यनरत छात्र युदिप आलेको योजना छ ।  

दसैँमा नयाँ लुगा लगाएर, मिठा मिठा परिकार खाएर र आफन्तहरुसँग भेटि रमाइलोका साथ मनाइन्छ । तडकभडक नगरिकन दसैँ मनाउने र दसैँमा पिङ खेल्दा सतर्कताका साथ खेल्ने कुरामा स्मल हार्ट एकेडेमीमा अध्यनरत छात्रा बिपिशा खनाल जोड दिन्छिन् ।

ठूलाबडाको हातबाट टिका जमरा लगाएर आशिर्वाद लिनु नै राम्रो कुरा रहेको स्मल हार्ट एकेडेमीमा अध्यनरत छात्र विमल तिमिल्सेनाको भनाई छ । नेपालीहरुको महान चाड बडा दसैँले बालबालिकामा छुट्टै उत्साह ल्याउँछ । जसलाई असल संस्कार र संस्कृतितर्फ उन्मुख गराउन सबै सजग बन्नुपर्छ । 

पिङ लोप हुदैँ 

गाउँघरमा दसैँको रमझम छ । तर गाउँघरमा पिङ विरलै देखिएका छन् । पिङ लोप हुने अवस्थामा पुगेका छन् । दसैँमा भुई छाड्नुपर्छ भन्ने मान्यता छ । जब गाउँघरमा पिङ बनाउने रौनक चल्छ, दसैँ आएको अनुभव हुन्छ । पिङ बनाउने कार्य सुरु भएदेखि बडा दसैँ आएको महशुस हुन्छ । सबैको मनमा हर्ष र उल्लास छाउँछ । 

दसैँमा पिङ बनाउने चलन हाम्रा पूर्खादेखि चलिआएको परम्परा हो । दसैँमा खेलिने पिङ एउटा संस्कृतिलाई झल्काउने माध्यम पनि हो । दसैँमा भूई छाड्नुपर्छ भन्ने मान्यता पनि छ । त्यहि भएर पनि पिङ हाल्ने चलन छ । तर पछिल्लो समय पिङ देखिन छाडेका छन् । यस्ता साँस्कृतिक रीतिरिवाजहरुलाई जोगाउनका लागि युवाहरुले यसलाई प्राथमिकता दिनुपर्ने गैँडाकोट ५ का रामलाल कँडेलको जोड छ ।

दसैँमा रमाइलोको लागि पनि पिङ खेल्ने गरिन्छ भने दसैँमा पिङ बनाउनु पूर्खौदेखि चलिआएको परम्परा पनि हो । दसैँमा पिङ खेल्यो भने गति परिन्छ भन्ने मान्यता पनि छ । तर पिङ खेल्दा सतर्कता अपनाउनुपर्ने गैँडाकोट ४ का लक्ष्मी लामिछाने पौडेल बताउँछिन् । 

पिङले मानिसहरुको मनमा छुट्टै किसिमको हर्ष र उल्लास ल्याउँछ । यो चलन हाम्रो साँस्कृतिक पहिचान हो । गाउँघरमा देखिने लिङ्गे पिङ, रोटे पिङ, चमचा पिङ लगायतका पिङले दसैँ आएको अनुभूति हुन्छ । पिङ खेल्दा लड्न सकिने भएकोले सतर्क हुन आवश्यक रहेको गैँडाकोट ४ का ढुण्डी राज रिमाल बताउँछन् । 

दसैँ नेपालीहरुको महान चाड हो । यस पर्वलाई तडकभडक नगरीकन मौलिक तरिकाबाट मनाउनुपर्छ । संस्कृति जोगाउन पनि यस्ता पिङहरु गाउँ ठाउँमा राख्न स्थानीय सामुदायिक संघ संस्थाले पहल गर्न जरुरी छ ।